یکی از بایدهای مقالهنویسی انجام اصلاحات نهایی روی نوشته است. به شخصه هر نوشته یا سند علمی که تهیه میکنم ممکن است تا ۵ الی ۶ نسخه از آن ویرایش شود تا به ساختار نهایی در بیاید. بهترین حالت برای رسیدن به یک متن تخصصی بدون اشکال (شامل مقاله، پروپوزال، و سایر)، این است که از یک متخصص باتجربه در آن رشته بخواهیم که متن را «اصلاح» کند یا به عبارتی روی آن «Proofreading» یا آن چه من نامش را چرکخوانی گذاشتهام انجام بدهد. Proofreading به کار پیداکردن و درست کردن اشتباههای یک متن پیش از تحویل آن گفته میشود. در پایان این متن توضیح خواهم داد چرا «چرکخوانی» را برای معنی این اصطلاح پیشنهاد میکنم. اشتباهات نوشته ما ممکن است گرامری یا تایپی باشند یا مربوط به روایی متن (روند منطقی آوردن افکار و ایدهها)، مشکلاتی در خلاصهنویسی، یا یافتن اشتباهات word (مثل فونتهای متفاوت، پاراگرافهای اشتباها توچینشده، فاصله خطوط، حاشیههای نامتقارن و غیره) باشد.
در دانشگاهها و در مورد مقالاتی که زیر نظر استاد راهنمای پژوهش یا نویسنده مسئول مقاله* نوشته میشود، این کار به طور طبیعی توسط استاد انجام میشود یا دست کم انتظار میرود که بشود. ناگفته نماند که استاد معمولا مسئولیت اصلاح روایی متن را دارد و بقیه موارد انتظار میرود که توسط خود دانشجو اصلاح بشود. اما در مواردی به هر دلیل، نویسنده مسئول این کار را نمیکند یا توانایی کافی برای انجام آن ندارد یا در حالت دیگر اصلا چنین فرد یا راهنمایی در دسترس نویسنده تازهکار نیست. در این حالت بسیاری مجلات خدمات Proofreading را در ازای پرداخت هزینه انجام میدهند. با این حال پرداخت هزینههای مربوطه با توجه به نرخ دلاری آنها و دشواری حواله پول، برای دانشجویان آسان نیست. در این حالت دانشجو دو راه بیشتر ندارد. یا از خدماتدهندگان داخل کشور استفاده کند که ممکن است سطح خدمات آنها با توجه به این که انگلیسی زبان اول آنها نیست، چندان عالی نباشد. یا این که خودش زحمت این بخش را به عهده بگیرد. شاید به نظر برسد که این کار به هیچ وجه شدنی نیست. ولی با کمی تکرار و مطالعه میتوانیم سطح نوشتههای علمی خود را بالا ببریم و به سطح استاندارد نزدیک کنیم. کتابخانه دانشگاه کالیفرنیای جنوبی برای این کار، راهبردهای زیر را پیشنهاد داده است:
پیش از شروع Proofreading از نکات زیر مطمئن شوید:
- حتما مفاهیم کلی متن را چندباری مرور کردهاید: اصلاح کلمات و جملات (عمل ویرایش یا editing) پیش از این که هنوز منظور کلی، پردازش موضوع، و سازماندهی مقاله نیاز به کار دارند، بیهوده است. همینطور وقتی بخشهای مشخصی از متن نیاز به تغییر یا بازآرایی دارند (عمل بازبینی یا revising).
- بین نوشتن و چرکخوانی حدود یک روز فاصله بیندازید. بعد از نوشتن متن و پیش از چرکخوانی آن مدتی مثلا یک روز آن را کنار بگذارید. این کار به شما کمک میکند که اشتباهات متن را آسانتر پیدا کنید. به شخصه وقتی درگیر نوشتن متنی هستم چشمم به خطاهای موجود در آن عادت میکند. طوری که ممکن است با چند بار خواندن هم متوجه آن غلط نشوم. ولی این فاصله کمک میکند که ذهنم از درگیرشدن با کلیت موضوع رها شده و قادر به تشخیص اشتباهات جزئیتر بشود. به همین خاطر هم هست که توصیه میشود نوشتن مقالههایتان را برای لحظه آخر نگذارید، چون در پایان زمانی برای فاصلهانداختن نخواهید داشت.
- کلمات اضافی را حذف کنید. در نوشتههای علمی بخصوص، لازم است که از واژههای و جملات پردبدبه پرهیز کنید. پس اگر یک عبارت سادهتر هم همان منظور را میرساند از آن استفاده کنید. یک بیان ساده و دقیق برای چرکخوانی هم خیلی راحتتر است تا ساختارهای بیش از جد پیچیده و لغات سخت. همزمان، عبارتهای خالی از معنی و تکراری را هم حذف کنید.
- بدانید که دنبال چه هستید. در ذهنتان یک فهرست از اشتباهاتی که باید به دنبالشان باشید آماده کنید. این فهرست میتواند بر اساس توصیههای استادتان روی نسخهها و نوشتههای پیشین شما یا سایر نوشتههای شما باشد. این کار به شما کمک میکند که الگویی تکراری از اشتباهاتی که بیشتر مرتکب میشوید را آسانتر به دست آورده و روند اصلاحتان سریعتر بشود.
- فهرست رفرنسهایتان را مرور کنید. منابع اشاره شده در مقالهتان را نگاه کنید که به درستی آورده شده و در بخش کتابشناسی (bibliography) به درستی ارجاع شدهاند. نیز مطمئن شوید که همه رفرنسها لزوما در متن اشاره شدهاند. به عبارت دیگر رفرنس اضافی در کتابشناسی ارجاع نشده است. هر گونه حذف مطالب اضافی را بهتر است پیش از چرکخوانی انجام دهید.
توجه: عملیات بازبینی را با کار ویرایش اشتباه نگیرید. ویرایش برای این است که مقاله را از نظر زبان انگلیسی طوری جمع و جور کنیم که خواندن و فهمیدن آن آسان باشد. و این چیزی است که موقع چرکخوانی مد نظر ما باید قرار بگیرد. اما اگر استاد یا داور مجله از شما میخواهد که مقالهتان را بازبینی کنید، اشاره به این دارد که چیزی در متن باید اساسا تغییر کند، اصلاح شود، یا دوباره سازماندهی شود. پس اگر دلیل این بازبینی مشخص نشده، حتما از استاد یا داور بخواهید که آن را برای شما شفاف کند. البته اصولا داورهای مجلات اگر نظر نسبتا مثبتی درباره مقاله داشته باشند در پاسخ داوریشان به مواردی که نیاز به بازبینی دارد اشاره میکنند.
حال ببینیم راهکارهای کتابخانه دانشگاه کالیفرنیای جنوبی برای انجام چرکخوانی چیست؟
- آنها پیشنهاد میکنند که کار چرکخوانی را روی یک نسخه کاغذی انجام دهید، نه روی کامپیوتر. به باور آنها با این کار نه تنها چشم خود را به خیره شدن به صفحه کامپیوتر آزار نمیدهید، بلکه چرکخوانی از روی کاغذ به شما این امکان را میدهد که به راحتی از روی متن بپرید به جاهایی که امکان تکرار اشتباه وجود دارد (مثل نامهایی که املای اشتباهی دارند). اما نظر من کاملا برعکس است. من همیشه کار روی کامپیوتر را به دو دلیل ترجیح میدهم. یکی به دلیل صرفهجویی در مصرف کاغذ و دیگری به دلیل امکانات زیادی که نرمافزارهای فرآوری کلمات (word processors) که معروفترینشان همین میکروسافت ورد خودمان است در اختیار ما میگذارند. مثل اگر یک اشتباه را پرتکرار یافتیم میتوانیم به راحتی با find و replace آن را در تمام متن اصلاح کنیم. البته تصمیم میان کاغذ یا کامپیوتر به عادات شخصی شما هم بستگی دارد. بنابراین تصمیم با شماست.
- آنها میگویند متن را با خودتان بلند بخوانید. این کار به خصوص به شما کمک میکند که جملات بیش از اندازه بلند را شناسایی کنید. اما افزون بر این مشکلات دیگری را هم که شاید از نظر پنهان میمانند را میتوان با بلندخواندن شنید. این کار در حقیقت به شما کمک میکند که نقش خواننده را ایفا کنید و تشویق شوید که مقاله را از نگاه مخاطب خود ببینید.
- یک پیشنهاد خیلی جالب و نوستالژیک: یک خطکش یا کاغذ سفید را زیر خطی که در حال خواندن هستید بگذارید تا جملههای پایینتر را بپوشاند. من موقع دبیرستان که تمرکز بالاتری در مطالعه داشتم از این تکنیک زیاد استفاده میکردم و برای حفظ تمرکزم بسیار مؤثر بود. هنگام چرکخوانی مقاله این روش کمک میکند که از روی اشتباههای ممکن نپریم. چون مسئله عادت کردن چشم به شکل کلمات از آن چه فکر میکنید به شما نزدیکتر است. همچنین این کار کمک میکند که شما سرعت خودتان را با سرعت خواندن مقاله هماهنگ کنید.
- دور هر کدام از نشانگذاریهای توی متنتان را خط بکشید یا ماژیک رنگی هایلایت (اشکالی داره بهش بگیم رنگجسته مثلا؟) کنید. این کار باعث میشود به تکتک نشانهایی که گذاشتهاید دقت کنید و به هدف آن در هر جمله یا پاراگراف توجه نمایید. این استراتژی زمانی که شما عادت دارید در گذاشتن نشانهای مانند کاما (،) یا سمیکولون (؛) افراط یا تفریط کنید، بسیار به کمک شما میآید. البته این روش برای من که با ورد ویرایش میکنم چندان کاربردی نیست. اگر اهل کاغذ و پرینت هستید حتما امتحان کنید و نتیجه را به من هم بگویید.
- این بار یک پیشنهاد برای کامپیوتردوستها! از گزینه جستجو برای یافتن اشتباهها بهره بگیرید. کمکگرفتن از گزینه «find» در پردازشگر ورد کمک میکند که اشتباههای معمول را سریعتر پیدا کنید. برای مثال اگر از عبارتی بیش از اندازه استفاده میکنید یا یک کلمه توصیفی را بارها به کار میبرید، میتوانید با گزینه جستجو آن کلمه یا عبارت را یافته و در مورد حذف یا جایگزینی آن با یک هممعنیاش تصمیم بگیرید.
- اگر معمولا تعداد اشتباهاتتان زیاد است توصیه میشود که هر نوع از اشتباه را جدا جدا بررسی کنید. از انواعی که مهمترند شروع کنید و بعد به آنها که کمتر مهمند بپردازید. برای این کار از هر روشی که بهتر به کارتان میآید استفاده کنید. مثلا یک بار متن را بخوانید (از آخر به اول، جمله به جمله) تا هر تکه را بررسی کنید. دوباره از اول به آخر بخوانید تا مطمئن شوید فعل و فاعلها با هم میخوانند و دوباره ضمایر اشاره را بررسی کنید. میتوانید از کامپیوتر برای جستجو و بازبینی ضمایر این و آن (This, It, They) کمک بگیرید.
- در آخر هم با استفاده از هجیبین (spell checker) کامپیوتر یا خواندن از آخر به اول و کلمه به کلمه، کار چرکخوانی خود را به پایان ببرید. به یاد داشته باشید که هجیبین homonymها یا برخی غلطهای تایپی را تشخیص نمیدهد. هومونیم به کلماتی گفته میشود که املا یا تلفظ یکسانی دارند اما معنی آنها متفاوت است (مثل There، Their، They’re). غلطی تایپی مانند نوشتن he وقتی که در اصل منظور شما the بوده است. چون هجیبین قادر به تشخیص گرامر نیست. بنابراین هجیبین به هیچ عنوان ابزاری کامل که قابلیت جایگزینکردن بازبینی فردی متن را داشته باشد محسوب نمیشود. خبر خوب این که ابزارهای گوناگون با امکانات نسبتا خوبی هم در حال توسعه هستند که گرامر جملات شما را بررسی کرده و ایراد آن را به شما میگویند. خبر بد این که بیشتر این ابزارها، دست کم بخش بزرگی از امکانات آنها، پولی هستند که خب واقعیتیست پذیرفتنی.
- به خودتان زمان کافی بدهید. بیشتر اشتباهات و ندیدن آنها ناشی از سرعت در نوشتن یا بازبینی متن هستند. اگر زمان کافی برای خودتان قائل شوید که به دقت و سر فرصت نوشته خود را بخوانید، اشتباهاتی را خواهید یافت که در غیر این حالت از چشم شما پنهان میماند. همیشه روی متنتان را آهسته بخوانید. اگر با سرعتی معمولی (و نه آهسته) نوشتهتان را بخوانید، به چشمتان فرصت کافی ندادهاید که خطاها را پیدا کند.
- از یک دوست بخواهید که متن شما را بخواند. اگر دوستی پذیرفت که متن شما را بازبینی کند، به او تعارف بزنید که شما هم نوشته او را بخوانید. با این کار گویی چشمها و ذهنی اضافی به نوشته شما نگاه میکند که میتواند اشتباهاتی که از چشم شما پنهان مانده را پیدا کند.
علاوه بر همه اینها پیشنهاد میشود فرآیند چرکخوانی را با توجه به ضعفهای معمول خودتان به اصطلاح شخصیسازی کنید. در نتیجه چرکخوانی را به شکلی مؤثرتر پیش خواهید برد. برای مثال ممکن است طبق عادت حتی بعد نوشتنهای بسیار همچنان در تطبیق فعل و فاعل اشتباهات رایج داشته باشید. باید بپذیریم که احتمالا نخواهیم توانست خطاها را تک به تک بررسی کنیم. بنابراین میتوانیم (لااقل در آغاز) به سراغ مجموعه خطاهای رایجمان برویم و هر نوع خطا را جداگانه بررسی کنیم. باز هم تجربه شخصی من در این موارد میگوید که خودبخود اشتباههای دیگر هم لابلای این گشتنها به چشم ما خواهند خورد که شاید پیشتر از آنها آگاه نبودیم یا به چشممان نیامده بود (حتی گاهی بسیار ضایع!). چگونه؟ اینگونه:
- اشتباههایی که عموما از شما سر میزند را در نظر بگیرید، مثل ایراداتی که تصحیحگران نوشتههای قبلیتان به نوشتهتان گرفتهاند. یا با یک مربی یا استاد دانشگاه اگر در دسترستان هست صحبت کنید. بعضی دانشگاهها دفاتری مخصوص مراجعه دانشجویان و طرح اشکالات نوشتاری دارند که میتوانید مراجعه کنید (writing center).
- یاد بگیرید که چطور این اشتباهات را رفع کنید. از افراد متخصص کمک بگیرید تا بفهمید چرا شما چنین اشتباهی میکنید. به این ترتیب میتوانید بفهمید چطور از تکرار آن پرهیز کنید.
- راهکاری طراحی که کنید به اصطلاح راهدست خودتان باشد و با آن راحت باشید. راهکاری که به شما کمک کند خطاهای خاصی که در کاربرد کلمات، ساختار جملات، هجی کلمات، و نشانگذاری متن (punctuation) دچار میشوید را پیدا کنید. شخصا بهتر از ابزارهای موجود در word و سایتها و فرومهای مختلفی که با سرچ در اینترنت یافت میشوند، نمیشناسم.
- در زمان چرکخوانی جایی باشید که دقت و تمرکزتان حفظ شود. اگر به آسانی با جنب و جوش اطرافتان یا صدای بیرونی حواستان پرت میشود، کتابخانه را برای انجام چرکخوانی به یک کافه پررفتوآمد ترجیح دهید.
- فرآیند چرکخوانی را در پارههای زمانی چندگانه انجام دهید. تلاش نکنید که کل مقالهتان را به یکباره چرکخوانی کنید، چون در این حالت سخت است که تمرکزتان را حفظ کنید. یک راهکار خوب هم این است که هر بار چرکخوانیتان را از ابتدای متن آغاز کنید. اگر چه بیشتر طول میکشد اما احتمالا هر بار از اشتباههای زیادی که توانستید داشته باشید و از آنها غافل بمانید شما را شگفتزده خواهد کرد.
یک سری دستورالعمل کلی درباره زمان افعال در ادامه میآید. اگر چه مورد به مورد ممکن است تفاوت کند که به شیوه نگارش یا روایت مقاله بستگی دارد. به یاد داشته باشید در هر صورت ارجاع به پژوهشهای پیشین در هر جایی از مقاله شما با فعل گذشته است.
- چکیده (Abstract): زمان گذشته (توضیحی مختصر از آن چه من به عنوان نویسنده انجام دادهام)
- مقدمه (Introduction): زمان حال (دارم به شما پژوهشم را شرح میدهم)
- ادبیات تحقیق (Literature Review): زمان گذشته (گزارشهای ثبتشده از پژوهشهای پیشین که مطالعه کردهام)
- روششناسی (Methodology): زمان گذشته (روشی که دادههایم را جمعآوری و تولید کردهام)
- نتایج (Results): زمان گذشته (یافتههایی که در این پژوهش کشف کردهام)
- بحث (Discussion): زمان حال (دارم توضیح میدهم که چگونه دادههایم را تفسیر میکنم)
- نتیجهگیری (Conclusion): زمان حال (دارم کل مطالعه را برای خواننده خلاصهوار میگویم)
* Corresponding author
به کمک مطالب مفید لینک http://libguides.usc.edu/writingguide/proofreading